कालीकाेट- शिक्षा केवल किताबी ज्ञान सीमित नभई जीवन रूपान्तरणको माध्यम हुनुपर्छ। यसले व्यवहारिक सीप, नैतिक मूल्य र सामाजिक उत्तरदायित्व विकास गर्न सक्नुपर्छ। शिक्षा कुनै पनि राष्ट्रको विकास र समृद्धिको मेरुदण्ड हो। व्यक्तिको सोच, व्यवहार र भविष्य निर्धारण गर्ने मूल आधार शिक्षा नै हो।
यद्यपि आज पनि हाम्रो शिक्षा प्रणाली प्रमाणपत्रमुखी, रटामैत्री र शहरीकेन्द्रित बनेको गुनासो व्यापक छ। यस्ता संरचनात्मक कमजोरीलाई चिर्दै अबको शिक्षा व्यवहारिक, समावेशी, नवप्रवर्तनशील र जीवनमुखी हुनुपर्छ।
जीवनमुखी शिक्षा: व्यवहारसँग जोडिएको पाठ्यक्रम
शिक्षा यस्तो हुनुपर्छ जसले विद्यार्थीलाई आफ्नो जीवन चलाउन आवश्यक ज्ञान र सीप प्रदान गरोस्। कृषि, साना उद्योग, स्वास्थ्य चेतना, वातावरणीय सुरक्षा, वित्तीय साक्षरताजस्ता व्यवहारिक विषय समावेश गरेर शिक्षा जीवनोपयोगी बनाइनुपर्छ।
सीपमुखी शिक्षा: आत्मनिर्भर भविष्यको आधार
शिक्षा केवल जागिरको खोजीका लागि होइन, सीपको विकासमार्फत आत्मनिर्भर बन्न सहयोगी हुनुपर्छ। प्रविधि, उद्यमशीलता, हस्तकला, पर्यटन, ग्रीन इनर्जी जस्ता क्षेत्रमा आधारित सीप विकासका कार्यक्रम विद्यालय तहदेखि नै समावेश गर्नुपर्छ।
समावेशी शिक्षा: सबैका लागि गुणस्तरीय पहुँच
जात, वर्ग, लिङ्ग, भौगोलिक क्षेत्र वा आर्थिक अवस्था जे भए पनि सबै बालबालिकाले समान गुणस्तरीय शिक्षा पाउने सुनिश्चितता गरिनुपर्छ। दूरदराजका क्षेत्र, सीमान्तकृत समुदाय र अपांगता भएका व्यक्तिहरूका लागि लक्षित कार्यक्रम आवश्यक छन्।
रचनात्मक शिक्षा: सिर्जनात्मक क्षमताको विकास
रट्न लगाउने होइन, सोच्न सिकाउने शिक्षा प्रणाली आवश्यक छ। विश्लेषण गर्ने, समस्या समाधान गर्ने, नयाँ कुरा सिर्जना गर्ने खालको वातावरण शिक्षालयमा हुनुपर्छ। यसका लागि पाठ्यपुस्तकसँगै कला, साहित्य, संगीत, प्रविधि प्रयोगजस्ता विषयको प्रोत्साहन आवश्यक छ।
समान अवसरयुक्त शिक्षा: शहरी–ग्रामीण खाडल अन्त्य
आज पनि शहरी र ग्रामीण विद्यालयबीच गुणस्तरीय अन्तर रहेको छ। प्रविधियुक्त शिक्षण, दक्ष शिक्षक, प्रयोगशाला, पुस्तकालयजस्ता आधारभूत संरचनामा सबैको पहुँच हुनुपर्छ। सरकारी र निजी विद्यालयबीचको असमानता अन्त्य गर्दै समतामूलक शिक्षा सुनिश्चित गर्नुपर्छ।
नैतिक र सांस्कृतिक मूल्यमा आधारित शिक्षा
शिक्षाले विद्यार्थीमा इमानदारी, सहिष्णुता, सहयोगभाव, राष्ट्रप्रेम, उत्तरदायित्वबोध र सामूहिकताजस्ता मूल्य विकास गराउनुपर्छ। साथै, आफ्ना भाषा, धर्म, संस्कृतिप्रति गर्व गर्ने भावनाको विकास पनि अनिवार्य छ।
नवप्रवर्तनशील शिक्षा: डिजिटल युगसँग तालमेल
२१औँ शताब्दी प्रविधिको युग हो। शिक्षा प्रणालीले कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI), कोडिङ, रोबोटिक्स, साइबर सुरक्षा, डिजिटल साक्षरताजस्ता विषय समावेश गर्दै नवप्रवर्तनशील बनाइनुपर्छ। अनुसन्धान र आविष्कारलाई प्रोत्साहन गर्ने वातावरण आवश्यक छ।
निष्कर्ष: शिक्षा रूपान्तरणको आधार
समग्रमा, शिक्षा केवल परीक्षा पास गर्ने प्रक्रिया मात्र होइन । व्यक्तिको समग्र विकास र सामाजिक परिवर्तनको साधन हो । यस्तो शिक्षा प्रणाली विकास गरिनुपर्छ, जसले राष्ट्रका लागि केवल “साक्षर जनशक्ति” होइन, “उत्तरदायी, सिर्जनशील र सक्षम नागरिक” उत्पादन गरोस्।
